De eerste vracht cacaobonen komt in 1628 in de Amsterdamse haven aan, als onderdeel van de door Piet Hein veroverde zilvervloot. Met de aanvoer van cacaobonen begint ook de Amsterdamse cacaomarkt te groeien. Al snel vestigen zich in en rondom de stad tal van cacao- en chocolade ondernemingen. Met name in de Zaanstreek, waar een aanzienlijk deel van de cacaobonen wordt verwerkt.

Hier stonden dan ook meer dan 1000 molens, waaronder een aantal cacaomolens. De molens zorgden ervoor dat de Zaanstreek uitgroeide tot het eerste en oudste industriegebied van Europa. De roots van menig Zaans bedrijf zijn dan ook terug te voeren naar oude molens. Omdat cacao een uitermate luxe en kostbaar product was, stonden er slechts vijf molens die cacao verwerkten.

oudste industriegebied van Europa

De Zaanse cacao-industrie komt voort uit de olie-industrie. Met de komst van stoomolieslagerijen zijn de meeste molens werkloos geworden, ontmanteld of vergaan. Gelukkig werd in de 19de eeuw bij toeval ontdekt dat cacaoafval relatief veel cacaoboter bevat, wat zorgt voor een bloeiperiode in de cacao-industrie. De groeiende vraag naar andere chocoladeproducten neemt toe. De bewerkte cacao wordt vanaf dan onder andere door de cosmetica branche gebruikt. Het is namelijk een goed ‘smeermiddel’ in bijvoorbeeld lippenstift.

Wereldspelers als Grootes Cacao en Chocolaad, Pette (later Boon Cacao) en uiteraard Verkade waren allemaal in de Zaanstreek gevestigd. De invloed op de werkgelegenheid was enorm. Andere Zaanse bedrijven zoals machinefabrieken, verpakkingsindustrieën en andere toeleveranciers floreerden door de cacao- en chocoladefabrieken. Deze verregaande industrialisering heeft het hedendaagse karakter van de Zaanstreek bepaald waarbij grote Zaanse industriële bedrijven, arbeiderswoningen, koopmanshuizen kriskras door elkaar en langs de Zaan staan.

ambachtelijke chocolade verdwenen uit de Zaanstreek

Sommige, van oorsprong Zaanse bedrijven, zijn overgenomen. Veel bedrijven hebben hun productie verhuist naar het buitenland. Ook het overgrote deel van de ambachtelijke bakkerijen en patisserieën maakt zijn eigen chocolade niet meer zelf. De vele leegstaande fabrieken langs de Zaan zijn de stille getuigen van deze kentering in de markt waarbij de streek zijn kennis en ambacht leek te verliezen. 

De oude chocolade industrie bestaat dus niet meer. Toch wordt nog steeds een zeer groot deel van de wereldoogst aan cacao in de Zaanstreek verwerkt. Cacaoverwerkende fabrieken als Olam Cocoa, Cargill, maar ook machinefabriek Royal Duyvis Wiener zijn wereldwijd bekend en grote spelers. De Zaan wordt niet voor niets door buitenlanders nog steeds de ‘Cocoa River’ genoemd.

De Euforij is trots dat er sinds eind 2016 (voor het eerst in 15 jaar) weer echte Zaanse chocolade uit een chocoladefabriek aan de Zaan stroomt!